Sanadihii 1950kii, markii Qaramada Midoobay la wareegtay maamulka iyo gacan ku heynta dhulka Soomaaliya ayadoo u wakiilatay dowlada Talyaaniga ayaa Jaale Maxamed Siyaad Barre u helay fursad deeq waxbarasho ku saabsan ciidanka inuu u tego wadanka Talyaaniga halkaas oo uu ku sugnaa wakhti labo sano ah.[2] Goortii uu ku soo noqdey dalka Soomaaliya wuxuu noqdey ku xigeenka hogaamiyaha sare ee Ciidanka Xooga halkaasi oo uu sii hayay ilaa wakhtigii wadanku xornimada qaatey sanadkii 1960kii. Tabobaro iyo dhoolatusyo milatari uu la qaatey saraakiil ka tirsan ciidanka xooga Midowga Sofiyet ayaa Jaale Siyaad ku beertay inuu u ololeeyo nidaamka shuuciga ahaa ee loo yaqaaney Marsiisam. Sidoo kale wuxuu si adag u aaminsanaa wadaniyad iyo mideeynta Shanta Soomaaliyeed.
Taariikhda Soomaaliya 1960 Ilaa 1991 Pdf 26
Buugga 4aad: Tiirka Colaadda :Su'aallaha inta badan lays weydiiyo oo ah, Maxay ka curteen colaadaha sokeeye? Kursi u qooqa iyo qabiil ku bururka maxaa keenay? Qalalaasaha iyo kala qaxa maxaa keenay? Jawaabtii ku haboonayd ayaa buuggan si hufan loogu soo bandhigay.. Buuggani wuxuu xambaarsan yahay xog aad u ballaaran oo kashifeysa waxyaabaha saldhigga u ah colaadda iyo dagaallada sokeeye ee maanta Soomaalida ka dhex aloosan. Nidaamkii ku caanbaxay KEYGA ANIGAA ISKA LEH KAAGANA KULA LIHI oo sababay in qoys-qoys loo kala qaxo ayaa si waafi ah loogu sharraxay.. Sidii Gumeysigu ugu kala eexday beelaha Somaalida ayaa ah eel ilaa maanta aan xididkiisa la siibin. Buuggani wuxuu kaloo faahfaahinayaa Madaxda Afrika oo marka ay xukunka qabsadaan isku sheega Awliyo Alle jecel yahay oo barakeysan, iyagoo wax kastoo wanaag ah isu nisbeeya inay hormood ka ahaayeen isla markaana hirgeliya taariikho la been-abuuray. Buuggan waxaa kaloo lagu soo bandhigay isbarbardhig ku saabsan Kifaaxii Daraawiishta iyo Halgankii Koofurta ee beesha Biyomaal hormoodka ka ahayd. Wuxuu kaloo kashifayaa dowladdii jirtay 1960-90 sidii ay ugu kala eexatay una kala fadishay halgameyaashii gobanimada soo hooyey inay abuurtay niyadxumo.
July 1, 1960: Madaxweynihii u horeeyey ee Soomaaliya waxaa noqday Aaden Cabdulle Cismaan Daar (Aaden Cadde), oo kasoo jeeday qabiilka Hawiye beesha ujeedeen, waxana uu madaxweyne ahaa ilaa June 10, 1967, Aaden Cadde waxa uu noolaa intii u dhexeysey 1908 ilaa June 8, 2007June 10, 1967: Waxaa Soomaaliya madaxweyne ka noqday C/Rashiid Cali Sharmarke.oo kazoo jeeda qabiilka Daaroodbeesha Majeerteen October 15, 1969 ayaa la diley C/rashiid isagoo booqasho ku maraya Laascaanood. C/rashiid Cali Sharmarke waxa uu noolaa intii u dhexeysey 1919 ilaa October 15, 1969.
Soomaaliya xilliyadii hore waxay ahayd meelaha ugu muhiimsan ganacsiga caalamiga ah ee ka dhexeeyay dawladihii hore ee caalamka. Xilli ay ahaayeen Badmareenada iyo ganacsatada Soomaaliyeed kuwo dhoofiya Luubaanta iyo Malmalsha taasoo ka dhignayd kuwo u soo saari jiray Masartii hore, Fiiniqiyiintii, Maysuuniyiintii iyo Baabil taasoo isku xiri jirtay dhammaan gaadiidka Awrta ama Geela ganacsiga Soomaaliyeed waxay la wadaageen Soomaalida xiriir ganacsi.[4][5] Sida ay la tahay in badan oo taariikhyahano ah iyo kuwa dhiga taariikhda, waxay cadeeyeen Soomaaliya in ay tahay meesha lagu tilmaamay dhukii Buntiga ee hore taasoo la lahayd xiriir wanaagsan Faraaciintii Masar gaar ahaan xilligii Fircoon "saaxuurac" ee ka midka ahaa boqoradii Masar casrigii Dawladdii hore, iyo boqortooyadii "Xatshabsuut" ee ka mid aheeyd boqoradii qoyskii reer masar ee sideed iyo tobanaad casrigii dawladda cusub.[6][7][8][9] Waxaa loo malaynayaa arrinkaas dhismeyaasha Ahraamta iyo Macbadyo iyo dhismeyaal ee lagu dhisay Garanayt iyo Shiil Cad taasoo loo malaynayo waqtigeeda isla xililligaas una dhigma kuwa la midka ah ee dhismeyaashii msar.[10] sidoo kale xilliyadii hore, waxaa tartamayay dawlado kuwaasoo isku dayay in ay xiriir la yeeshaan dadyoow deganaa dhuka Soomaaliyeed sida jasiiradda xaafuun raas casayr iyo Malaw iyo Mareeg iyo dariskooda Boqrtooyadii Saba iyo Arshek iyo Boqortooyadii Aksam ee ku salaysan ganacsi iyo qaybo ka mid ah boqoro ka jiray Hindiya iyo Giriiga iyo Roomaanka.[11]Markii ay ka soo if baxday diinta islaamka meel ku beegan geeska AfricaSoomaaliya Badda cas waxay soo qaateen ganacsatada iyo badmareenada soomaaliyeed ee aadi jiray Jasiirad la mooda carbeed diinta Islaamka taasoo ka dhalatay macaamilka ay la lahaayeen carabta Muslimka ah. Hijrooyinkii ay sameeyeen dad saxaabada ka mid ah meelo badan oo dunida muslimka ah qarniyadii hore ee diinta islaamku faafaysay ayaa waxay sahashay in ay soomaalidu qaadato diinta islaamka si nabad ah macalimiin Soomaaliyeedna ayna barayeen dadka, waxaa ka dhismay dhulka Soomaaliyeed dawlado iyo magaalooyin islaami ah sida magaalooyinka Muqdisho, Baraawe, Mareeg iyo Marka, taasoo ahayad qayb ka mid ah ilbaxnimadii Soomaalida. Waxaa loo yaqiin magaalada muqdisho "Magaaladii Islaamka"[12] Waxaa la joogay ganacsiga dahabka ee ku taal Bariga Afrika qarniyo badan.[13] iyo Casriyadii dhexe, Boqotooyooyin Soomaaliyeed baa la wareegay wadooyinkii ganacsiga sida saldanadii Ajuuraan taasoo xukumaysay dhulka intii u dhexaysay qarniyadii laba iyo tobanaad ilaa todoba iyo tobanaad ciise dabadii taasoo alliftay hindisaha cilmiga dareeraha dheqdheqaaqa iyo dhismeyaasha darbi difaaca,[14] Sidoo kale saldanadii Cadal taasoo Imaam Axmed Guray waa ciidankii ugu horeeyay afrika ee adeegsada Madfac dagaalkii lagula jiray xabashida[15] intii u dhexaysay sanadihii 1529 ilaa 1543, sidoo kale qoyskii Goonroon taasoo xukumi jirtay magaalada Laamu ee xiriirka la lahayd saldanada cumaan ee iyana hoos imaan jirtay Cusmaaniyiinta kaasoo ka qaadi jiray Jizyo suldaan axmed yuusuf, suldaankii afaraad ee Ajuuraan kaasoo xukumayay intii u dhexaysay 1848 ilaa 1878.[16] Qarnigii sagaal iyo tobanaad kadib kulankii Baarliin 1884, boqortooyooyinka yurub waxay u soo direen cidmadooda Baragiga Afrika Si ay dhulkaas caalamka istiraatiijiga u ah u qabsadaan taasoo kaliftay in Diiriye Guure, aasaasihii dawladdii daraawiishta in uu ciidamo soomaali ah ka soo usruusado geeska afrika oo dhan waxay ahayd inta taariikhda la ogyahay is hortaag kii ugu weynaa ee lagu sameeyo Isticmaarka.baraawe
Waxaa u suurta gashay Soomaalida ugu horayn ka hortagga Soomaalida.[17][18][19][20] dawladii boqortooyada Diiriye Guure waxay iska caabiyeen Ingiriiska afar mar oo isxigta waxaana lagu qasbay in ay dib ugu gurato dhanka xeebaha. waxay jabtay boqortooyda Diiriye Guure 1920 kadib adeegsigii Ingiriiska uu adeegsaday diyaaradaha intii dagaalka lagu jiray duqaynta taleex caasimadda ciidankii Diiriye Guure iyo dhamaan dhulkii Diiriye Guure waxaa la wareegay ciidmadii gumaysiga Ingiriiska. Sidoo kale Talyaaniga wuxuu la kulmay iska caabin kaga imaanaysay salaadiin Soomaaliyeed mana uwada suurta galin in uu wada qabsado qaybo ka mid ah dalka ee hadda loo yaqaan Dawladda Soomaaliya marka laga reebo xilligii fajiistaha dabayaaqadii sanadkii 1927 waxayna haysteen ilaa 1941 kaasoo lagu bedelay xukunkii ciidmada ee Ingiriiska. Woqooyiga Soomaaliya wuxuu sii ahaaday mustacmarad Ingiriis ah halka koofurta Soomaaliya isku bedeshay dawlad madax bannaan laakiin ay la socoto wasaayad ilaa laga gaaro midayntii labada gobol 1960 kuma midoobeen magaca Jamhuuriyadda Soomaaliya.
Ay sii hayo xilliga wasaayada Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya laakiin ay la socoto ilaalin caalami ah ee adag taasoo shuruud looga dhigay in Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya la siiyo xorriyad buuxda taban sano gudahood;[30][31] halka uu sii ahaanayo Dhulka Biritishka ee Soomaaliya maxmiyad Ingiriis ah ilaa laga gaaro 1960.[32]
Sanadii 1958, waxaa la sameeyay Jabuuti ee dariska ah, taasoo loo yaqiinay magaca ah Dhulka Faransiiska ee Soomaaliya waqtigaas, afti meesha ay aadayaan ah in ay Soomaaliya inteeda kale ku biiraan ama faransiiska uu sii hayo, natiijadiina waxay nqotay in uu faransiiska sii hayo uuna ilaaliyo. waxaana taa ugu wacnaa cafarta oo sidaa doonaysay, taasoo ah dadka ugu badan Jabuuti in ay sii hoos joogaan faransiiska waxaa sidaas oo kale dalbaday carabta iyo kuwii reer yurub ee deganaa dhulkaas ee la yimid isticmaarka. Laakiin inta kale ee asal ahaan soomaalida ah waxay rabeen midnimo soomaaliyeed si loo mideeyo dhulweynaha Soomaaliyeed ee lakala qaybiyay waxaana ugu cadcadaa "Maxamuud Xarbi" Raysulwasaare gudoomiye ku xigeenka golaga xukunka Soomaalida Faransa. waana Soomaali qabiilka Ciisaha, laakiin maxamuud xarbi waa la dilay aftida ka dib laba sano ka dibib burburkii diyaarad. Waxay Jabuuti ka qaadatay madax banaani Faransiiska sanadkii 1977 Xasan Guuleed Abtidoon, wuxuu ahaa Soomaali ay taageeraysay Faransiiska, Madaxweynihii ugu horeeyay ee jabuuti kaasoo xukumayay 1977 ilaa 1991.[38]
Juun sanadii 1960 waxaa si rasmi ah loogu dhowaaqay Dhulka Biritishka ee Soomaaliya madax banaani ay siisay Boqortooyada Ingiriiska waxaa iyana shan maalmood ka dib qaatay madax banaanida Dhulka Talyaaniga ee Soomaaliya,[39] isla maamintaas waxaa si rasmi ah loogu dhowaaqay dhismaha dawlada Soomaaliyeed oo mid ah labada qaybood ee Talyaaniga iyo Ingiriiska waxaa taa ka horeeyay samaynta xuduudaha taasoo ay sameeyeen Talyaaniga iyo Ingiriiska. Cabdullaahi Ciise Maxamuud, Raysulwasaaraha Soomaaliya xilligii Ingiriisku haysatay ee u dhaxaysay 1956 iyo ilaa sanadkii 1960,[40][41] Xukuumaddii ugu horaysay ee qaran soomaaliyeed (ku meel gaar), Aadan Cabdulle Cusmaan (aadan cadde) madaxweynihii ugu horeeyay wuxuuna[42]A tribute to the Somalia founding father, its president in 1960s; Markacadeey.com C/rashiid Cali Sharmarke Raysulwasaare u doortay, kaasoo dib dambe noqday madaxweyne intii u dhaxaysay sanadii 1967 ilaa 1969. labaatankii luuliyo sanadii 1961 waxaa la qoray Dastuur Soomaaliyeed ee cusub kaasoo uu shacabka u codeeyay wuxuu ahaa nuqulkii ugu horeeyay ee dastuurka mid la qoray sanadii 1960.[43]
Kalitalis Dawladdii Malatariga Soomaaliya luuliyo sanadii 1976 dhistay Xisbiga Hantiwadaaga Kacaanka Soomaaliyeed (Af-Ingiriis: Somali Revolutionary Socialist Party) kaasoo xukunka haystay laga soo bilaabo markii la sameeyay ilaa uu dhaco taliskii malatariga diseembar sanadii 1990 Jannaayo 1991, kaasoo ay awood u sheegteen Jabhadda Dimoqraadiga Badbaadinta Soomaaliyeed (Af-Ingiriis: SSDF) iyo Golaha Midnimada Soomaaliyeed (Af-Ingiriis: United Somali Congress) iyo Dhaq Dhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed (Af-Ingiriis: SNM) Dhaq Dhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed (Af-Ingiriis: Somali Patriotic Movement) marka lagu daro jabahadaha mucaaradka ah Dhaq Dhaqaaqa Dimoqraadiga Soomaliyeed (Af-Ingiriis: Somali Democratic Movement) iyo Isbahaysiga Dimoqraadiga Soomaaliyeed (Af-Ingiriis: Somali Democratic Alliance) ugu dambayn Kooxda Maanifesto (Af-Ingiriis: Somali Manifesto Group). 2ff7e9595c
Comments